Galicja - nazwa stosowana na określenie ziem zaboru austriackiego, w ramach monarchii austriackiej oficjalnie zwanych Królestwem Galicji i Lodomerii. W jej skład wchodziły ziemie południowej Małopolski po Wisłę (od 1846 roku wraz z Krakowem), Rusi Czerwonej oraz zachodnia część Podola wraz z Tarnopolem.
Nazwa krainy -
Galicja - pochodzi od nazwy miasta Halicz, w średniowieczu ośrodka ruskiego księstwa halickiego.
Lodomeria - jest z kolei latynizmem utworzonym od nazwy miasta Włodzimierz na pograniczu Rusi Czerwonej i Wołynia. Obie formy trafiły do języka polskiego za pośrednictwem łacińsko-niemieckim.
Historia
Księstwo Halickie w średniowieczu było miejscem politycznego współzawodnictwa Węgier i Polski, a później również Litwy. Węgrzy od końca XI wieku (w latach 1099 i 1149-1152) parokrotnie interweniowali w Haliczu, a po śmierci księcia Jarosława "Ośmiomysła" w 1187 roku zdołali na krótko osadzić na tronie halickim królewicza węgierskiego Andrzeja Arpada (syna Beli III Arpada). Po wygaśnięciu na synu Jarosława, Włodzimierzu, linii książąt halickich z dynastii Rurykowiczów w 1198 roku wybuchły gwałtowne walki o tron halicki, przy czym Halicz kilkakrotnie dostawał się w ręce Węgrów. W 1206 roku król węgierski Andrzej II Arpad, zająwszy Halicz, po raz pierwszy przyjął tytuł Rex Galicia et Lodomeria, którego odtąd używali kolejni królowie węgierscy, a po przejęciu korony węgierskiej - również monarchowie austriaccy, jakkolwiek faktycznie królowie węgierscy nie zdołali utrzymać Halicza dłużej niż kilka lat (1214-1220, 1227-1229, 1378-1387).
W 1238 roku na tronie w Haliczu zasiadł Daniel Halicki, będący już wówczas księciem włodzimierskim. Dzięki jego talentom dyplomatycznym, Księstwo Halicko-Włodzimierskie jako jedyne z księstw ruskich nie trafiło pod władzę chanów mongolskich. W 1254 roku Daniel otrzymał insygnia królewskie od papieża Innocentego IV. Po wygaśnięciu w 1323 roku roku halickiej linii Romanowiczów, o osadzenie swojego władcy na tronie walczyły Polska, Węgry i Litwa. Ostatecznie w drugiej połowie XIV wieku Księstwo Halickie weszło na trwałe w skład państwa polskiego (województwo ruskie).
Określenie Galicja i Lodomeria szerszy rezonans zdobyło po I rozbiorze Polski, kiedy to Austrii przypadły ziemie obejmujące m.in. Ruś Czerwona ze Lwowem, Przemyślem, Sanokiem i Bełzem, południową Małopolskę z Oświęcimiem, Tarnowem i Nowym Sączem oraz fragmenty Podola (Tarnopol, Zbaraż) i ziemi chełmskiej z Zamościem. Dyplomacja austriacka starała się w ten sposób wykazać prawo monarchów austriackich - jako spadkobierców korony węgierskiej - do ich dziedzictwa. Po III rozbiorze Polski w 1795 roku do monarchii habsburskiej przyłączono ziemie, które nazwano Nową Galicją (w odróżnieniu od "starej", obejmującej tereny otrzymane w 1772 roku). Nowa Galicja obejmowała terytoria między Pilicą i Bugiem wraz z Krakowem, Radomiem, Kielcami, Lublinem, Chełeme i Białą Radziwiłłowską. Ziemie Nowej Galicji (wraz z Zamościem) zostały w 1809 roku przyłączone do Księstwa Warszawskiego i nie wróciły już do Austrii, stając się po 1815 roku częścią Królestwa Kongresowego.
Po początkowo silnej germanizacji, w 1861 roku Galicja uzyskała autonomię z sejmem krajowym i rządem w stołecznym Lwowie. W 1867 roku roku, w związku z ustanowieniem monarchii dualistycznej (Galicja pozostała krajem koronnym Cesarstwa Austrii), autonomię Galicji poszerzono. Rząd austriacki zagwarantował, że namiestnicy będą odtąd powoływani spośród Polaków. Ludność polska mogła odtąd wybierać posłów do sejmu krajowego. Sejm miał prawo uchwalać ustawy dotyczące gospodarki krajowej, komunikacji, szkolnictwa i zdrowia. Dzięki temu Galicja stała się ośrodkiem polskiego ruchu niepodległościowego. Działały tu polskie partie polityczne i organizacje paramilitarne - Sokół, Związek Strzelecki "Strzele", Drużyny Bartoszowe, które stanowiły bazę sformowanych na początku XX wieku Legionów.
Galicja odegrała także ważną rolę w dziejach nowożytnej Ukrainy, będąc do dziś ośrodkiem ukraińskich ruchów niepodległościowych. Mieszkało tu wielu wybitnych pisarzy (Iwan Franko), historyków (Mychajło Hruszewski) i polityków, działało Towarzystwo Naukowe im. Szewczenki, stowarzyszenie Proswita i stowarzyszenia sportowo-paramilitarne Sokił i Sicz. Na Uniwersytecie Lwowskim działały katedry ukraińskie.
Wspólne zamieszkiwanie Polaków i Ukraińców było powodem licznych konfliktów. Po 1867 roku stanowiska w administracji były stopniowo przejmowane przez Polaków, co nie podobało się Ukraińcom. W 1890 roku stronnictwa polskie i ukraińskie zawarły w sejmie krajowym tzw. pierwszy kompromis, przewidujący między innymi rozszerzenie szkolnictwa podstawowego i średniego w języku ukraińskim. Współpraca załamała się jednak po kilku latach, kiedy to Polacy doprowadzili m. in. do zupełnej polonizacji Uniwersytetu Lwowskiego. W początkach XX wieku Galicja była areną zabójstw politycznych, m.in. namiestnika Galicji Andrzeja hrabiego Potockiego i ukraińskiego studenta Adama Kocki. Do kolejnej próby porozumienia doszło dopiero w przededniu I wojny światowej; tzw. drugi kompromis przewidywał zmianę ordynacji wyborczej do sejmu krajowego na korzyść Ukraińców (byli oni niedoreprezentowani w stosunku do liczby głosów) oraz utworzenie państwowego uniwersytetu ukraińskiego we Lwowie. Postanowienia te nie mogły już jednak zostać zrealizowane. Koniec wojny stworzył dogodną sytuację dla obu narodów, czego skutkiem był wybuch walk o Galicję Wschodnią w latach 1918-1919, kiedy to Ukraińcy proklamowali Zachodnioukraińską Republikę Ludową. Napięcia narodowościowe nie znikły w okresie II Rzeczypospolitej, z czym wiązała się działalność OUN i UPA w okresie międzywojennym i w czasie II wojny światowej.
Odmienne losy Galicji Wschodniej i reszty ziem ukraińskich były również źródłem napięć wewnątrzukraińskich na gruncie politycznym, kulturowym, językowym i religijnym. Ich przezwyciężenie uważano za jeden z głównych problemów na drodze do niezależności narodowej Ukraińców.
Galicja była tradycyjnie regionem wielonarodowościowym i wielowyznaniowym. Obok Polaków i Ukraińców (jak wtedy mawiano: Rusinów) mieszkali tu Żydzi, Niemcy, Ormianie, Wołosi, Rosjanie i inne narodowości. Istniały trzy kościoły chrześcijańskie: katolicki (obrządki: rzymski, bizantyjski i ormiański), ewangelicki i prawosławny, ponadto żyli tu mozaiści i muzułmanie. Sam Lwów był siedzibą trzech metropolii katolickich (rzymskokatolickiej, greckokatolickiej (unickiej) i ormiańskokatolickiej).
Po I wojnie światowej cała Galicja znalazła się na terenie odrodzonego państwa polskiego. Podzielono ją na cztery województwa: krakowskie, lwowskie, stanisławowskie i tarnopolskie. Należała do regionów bardzo przeludnionych i zacofanych, co próbowano zmienić, umiejscawiając tam w latach trzydziestych Centralny Okręg Przemysłowy (COP). Po 1945 roku roku Galicja została podzielona na część polską i radziecką. Na skutek masowych przesiedleń ludności, obie części stały się praktycznie jednolite pod względem narodowościowym.
W obrębie Galicji tradycyjnie zwykło się wyróżniać część zachodnią i wschodnią, dokonując podziału na zachód od linii Sanu (vide: linia Curzona), która w dużej mierze odwzorowywała podział etniczny tego terenu z przewagą ludności polskiej na zachodzie oraz ukraińskiej (w tym Bojkowie, Łemkowie i Hucułowie) na wschodzie. Zachodnia Galicja obejmowała Kraków, Nowy Sącz i Tarnów, do wschodniej zaliczano m.in. Rzeszów, Przemyśl, Lwów i Tarnopol.
Jako ciekawostkę warto wymienić fakt, iż w zaborze austriackim, inaczej niż w pozostałych dwóch zaborach, obowiązywał ruch lewostronny.
Po ponad 80 latach, mimo rozpadu monarchii habsburskiej i de facto rozpadu samego organizmu Galicji - której ziemie podzielone są między Polskę i Ukrainę - nazwa wciąż utrzymuje się w użyciu, będąc niejednokrotnie błędnie utożsamianą z nazwą Małopolska.
Żródła:
Galicja "w Wikipedii"